“Туужис” номын тухайд

 
Би өмнө нь блогтоо Нобелийн шагналт зохиолч орчин үеийн уран зохиолын томоохон төлөөлөгч Мо Яний "Дарсны орон" хэмээх онц сонирхолтой, бишрэм сайхан орчуулагдсан номын тухай сэтгэгдлээ сийрүүлж байсан билээ. Тэгвэл тэрхүү номын орчуулагч Гэрлээгийн бас нэгэн орчуулгын бүтээл "Туужис" нэртэйгээр хэвлэгдсэнийг би өнгөрдөг долоо хоногт уншиж уран зохиолд ахин дурлалаа. Ингээд энэхүү номын талаар товч сэтгэгдлээ хуваалцъя.

                Тус номын нэрийн хэдий "Туужис" ч гэлээ,  тус ном Пушкины "Цасан шуурга", "Буудалцсан нь", Жек Лондоны "Мексик хүн" хэмээх сэтгэл сэргээж, урам зориг бадраасан гурван өгүүллэгээр эхэлж таныг халаах болно.

                Би лав Пушкины үргэлжилсэн үгийг уншиж байгаагүй. Гэтэл Оросын орчин үеийн утга зохиолын суурийг тавьсан тэр их хүн манай Монголын орчин үеийн уран зохиолыг үндэслэгч Д.Нацагдоржийн адилаар яруу найргаас гадна жүжиг, өгүүллэг гэх мэт бүх төрлөөр оролдон бичдэг байж.  Харин эл номын эхэнд буй хоёр өгүүллэгийг нь уншаад бол Пушкин юу ч бичсэн Пушкин л байдаг юм байна гэсэн бодол эрхгүй төрсөн шүү. Ялангуяа тэр "Буудалцсан нь" өгүүллэгийг уншихад надад миний дуртай кино найруулагч Квентин Трантиногийн кино шиг л санагдсан. Эл өгүүллэгт оросын хоёр офицерын хооронд өрнөх халз тулааны тухай гарах бөгөөд амьтнаар бол альфа эрэгчин болох гэсэн эрчүүдийн хоорондын ширүүхэн өрсөлдөөн, тэмцлийг маш сонирхолтойгоор хүүрнэн үзүүлсэн буй.

                “Туужис”-ыг уншихаасаа өмнө би Мурукамигийн "1Q84", "Өнгөгүй Тазаки Цүкүрү ба түүний эргэлийн он жилүүд" хэмээх хоёр номыг угсруулан уншсан юм. Тэгтэл Жек Лондоны "Мексик хүн" хэмээх энэхүү латин америкчуудын халуун цус буцалсан өгүүллэг намайг Муракамигийн меланхолик хэмнэлээс суга татан гаргах шиг болсон гэхэд болно. Манайх Жек Лондонг "Цагаан соёт"-оор нь сайн мэднэ. Би ч багадаа уншаад уйлж байж билээ.  Харин зохиолчийн энэхүү бадрангуй, ирмүүн өгүүллэгийн төгсгөлд спортын тэмцээн үзээд, манай тал ялсан юм шиг л хөөрөн баярласан. Та нар уншихаараа яагаад намайг ингэж хэлснийг ойлгомз.

                Харин дараагийн зохиолыг би киногоор бол сэтгэлзүйн триллер гэж хэлнэ. Энэ бол энэ мянга есөн зуун хорь гучаад онд энэ дэлхийн хамгийн алдартай зохиолчдын нэг асан Австрийн Стефан Цвейгийн "Амок" тууж юм. Яагаад ингэж цохоод байна вэ гэвэл, би өөрөө энэ Стефан Цвейгийг сайн мэддэггүй нэрээр нь багцаалдан оросын нэг зохиолч ухааны юм бодон тууж явсан нь, ичмээр. Учир нь Наранбаатар найруулагчийн "Танихгүй эмэгтэйн захидал" хэмээх Стефан Цвэйгийн зохиолыг дэлгэцийн бүтээл болгосныг анх гарахад нь үзчихээд "Аан, иймэрхүү хярааны юм байдаг юм байна" гээд  тэрхүү номыг уншъя гэж санах байтугай гартаа барьж ч үзээгүй юм л даа. Тэгээд энэ "Амок" гэдэг туужийг уншсаны дараа л, зохиолчийг сая нэг мэдэж авч, "Танихгүй эмэгтэйн захидал" гэдэг бол Стефан Цвейгийн "Амок - Хүсэл шунлын түүхүүд" хэмээх, шүтэн бишрэгчийн хувиар Зигмунд Фройдын психоанализ онолоор иш хийн бүтээсэн алдартай номд багтсан дөрвөн туужийн нэг болохыг сая нэг мэдэж аваад, "Танихгүй эмэгтэйн захидал" бол заавал унших ном юм байна гэдгийг сэхээрээд сууж байна. Тэгэхээр "Танихгүй эмэгтэйн захидал" гэдэг кино зохиолыг бол зүгээр зэрмэдэглээд хаячихсан бололтой.

                Дэлхийн уран зохиолд "хувирал" болсон Франц Кафкагийн "Хувирал" туужийн тухайд, Габриэль Гарсиа Маркес эхнийх нь өгүүлбэрийг уншаад орноосоо унаж байсан гэдэг. Дэлхийн хамгийн алдартай туужийг нэрлэ гэвэл уран зохиол гадарладаг нэгэн "Хувирал" л гэж хариулах вий.

                Эцэст нь, би монгол хэлэнд орчуулагдсан Муракамигийн хоёр роман болох "1Q84", "Өнгөгүй Тазаки Цүкүрү ба түүний эргэлийн он жилүүд"(Үүний тухайд сэтгэгдлээ блогийн өмнөх бичвэрээрээ оруулсан байгаа) хоёуланг нь уншсан гэж дээр хэлсэн.  Тэгвэл хамгийн сүүлд уншсан  Муракамигийн "Хилийн дээснээс урагшхан, алтан нарнаас баруунтаа" хэмээх энэ тууж, бэсрэг роман ч гэдэг юм билээ, дээрх хоёр романаас хамаагүй жинтэй санагдсан шүү. Амтархан уншсан ч гэлээ одоо болтол тархи толгойдоо шингээж чадалгүй, ганц сэтгэгдэл биччихсэн юм гэж бодох авч чадахгүй л явна.

                Ер нь эл номын тууж, өгүүллэгүүд уншихад ярвиггүй, хөнгөхөн хөвөрч, нүдэнд үзэгдэж, чихэнд сонсогдож, сэтгэлд хоногших нь дээрх зохиолчдын ид хав хийгээд орчуулагчийн маань эрдэм чадал биз ээ.  Гэрлээ орчуулагчийн бас нэг чанар байна: уншсан ч яалаа, байсан ч яалаа, орчуулсан ч яалаа, байсан ч яалаа биш харин ч уншихгүй өнгөрч боломгүй сонин, содон зохиол туурвилыг сорчлон орчуулаад байх шиг. Ингээд түүний дараагийн сайхан орчуулгын бүтээлийг хүлээх л үлдэх шив дээ.

 Жич: Гэрлээ орчуулагчийн блогоор зочлохын хүсвэл хаяг нь энэ шүү: http://anandgerel.blogspot.com/

“Өнгөгүй Тазаки Цүкүрү ба түүний эргэлийн он жилүүд” номын сэтгэгдэл

            Би энэхүү номыг уншиж байхдаа тэмдэглэлгүй хийгээгүй улмаас сэтгэгдлээ ерөнхий бичлээ. Судалдаг, шүүмжилдэг хүмүүс үйл явдал бүрийг нь задлаад бичвэл өчнөөн л юм байдаг биз. Би өөрт төрсөн гол сэтгэгдлээ л тэмдэглэлээ.

            Өнгөгүй Тазаки Цүкүрү бол үйл явдлаар хөөвөл (1Q84-тэй харьцуулбал) хэдхэн бүлэгтэй, цөөхөн үзэгдэлтэй, ганцхан шугамтай зохиол. Энэ ном 16 жилийн өмнө дөрвөн найзаасаа үг сүггүй жийгдсэн зожиг ганцаардмал 36 настай гоонь эр шинэхэн танилцсан найз бүсгүйнхээ ятгалга, шахалтаар өөрийн жийгдсэн үнэн шалтгааныг олж мэдэхээр өнгөрсөн үеэ сөхөж, салж одсон найзуудтайгаа нүүр тулан уулзаж буй тухай юм. Харин хүний дотоод ертөнц, сэтгэл зүй, сэтгэлгээний байгууламжийн талаас харвал тун чиг нугалаатай, зангилаатай гүн гүнзгий агуулга, мессэжтэй сонгодог сэдэвтэй роман юм аа. Ерөнхий номын гол санаа бол хүмүүсийн хамгийн нийтлэг алдаануудын нэг болох өнгөрсөндөө үндэслэн, өөрийгөө одоо болон ирээдүйд хязгаарладаг, хүний сэтгэлгээний төөрөгдлийн тухай юм. Энэхүү сэтгэлгээний төөрөгдлийг чиглэл салбар бүрт л өөр өөрийнхөө үг хэллэгээр тодорхойлдог байх. Би хувьдаа гурван өөрөөр нэрлэдэг жишээ мэднэ: таамаг хориг, мөрийчний төөрөгдөл, нийгмийн толины тусгал. Энэ тохиолдолд ТААМАГ ХОРИГ гэх нэршлээр жишээ аван санаагаа тодруулъя:

            Зааныг циркт сургаж эхлэхдээ, тугал ахуйгаас нь газарт шаасан шонгоос нэг хөлөөс нь гинжилдэг аж. Мэдээж, зааны тугал хүссэн зүгтээ явахыг хүснэ. Хөлөө татаж чангаана, даан ч гинж нь хэт бүдүүн, гадсыг нь газарт гүн шаасан байдаг болохоор яахан мултарч чадах. Удалгүй тугал дураар явах гэсэн оролдлогоо зогсооно. Үр дүнд нь нас биед хүрсэн заан ердөө л өөрийгөө эндээс холдон явж чадахгүй гэж таамагладаг. Дундаж зургаан тонны жинтэй заан найтаах төдий мөнөөхөн гинжийг суга татах хүчтэй, гэвч тэгье ч гэж оролддог ч үгүй байна. Циркийн сургагч нарын яриагаар нэгэнт ингэж сургасан зааны хөлд утас уясан байхад л, заан зугтана гэж байхгүй гэж ярьдаг аж.

            Тэгэхээр ТААМАГ ХОРИГ гэдэг нь, өнгөрсөндөө үндэслэн, өөрийгөө одоо болон ирээдүйд хязгаарладаг, хүний итгэл үнэмшил юм. Иймэрхүү өнгөрсөн үе болон бусдын нөлөө орсон алдаа эндүүтэй, өөрийгөө хориглон хязгаарласан таамаглалынхаа үл үзэгдэх гинжинд хүн амьдралынхаа турш уягдан байдаг. “Өнгөгүй” Тазаки Цүкүрү болвоос үүний тод жишээ юм. Тухайлбал, амьдралд нь байсан таван найз бүгд л нэрэнд нь өнгө орсон хийгээд тодорхой нэг авьяас сонирхолтой, ялгарах зан байдалтайгаас (Улаан сурлага сайтай, өрсөлдөөнч зантай; Цэнхэр том биетэй, хэний ч арга эвийг олдог, нэр хүндтэй тамирчин бол; Цагаан төгөлдөр хуурд авьяастай, эрхэмсэг, үзэсгэлэн төгөлдөр; харин хар бол тухайлсан авьяас чадваргүй ч цоглог хөгжилтэй, сэтгэл татам зан араншинтай; ноён Саарал оюун ухаан хурц, гүн гүнзгий сүнслэг(spiritual) чанартай, сонгодог хөгжмийн өргөн мэдлэгтэй царайлаг хэдийн хувь хүн болж төлөвшин тогтсон нэгэн) үүдэн Цүкүрү өөрийгөө тэдэнтэй жишиж, товойх зан чанаргүй, авьяас билэггүй, сонирхолгүй, хоосон, “өнгөгүй” нэгэн гэж дүгнэн дотроо шаналж явдаг. Гэвч ийм сэтгэл зүйтэй байхад нь дотнын найзууд нь түүнээс цэлмэг тэнгэрээс аянга буулгах мэт гэнэтхэн харьцаагаа эрс тасалж найз нөхөрлөлийн хөлгөөсөө түлхэн хаясан явдал нь шилжилтийн насны эмзэг үедээ явсан Цүкүрүг ганцаардал, цөллөгийн хүйтэн тэнгист унагаж, дараагийн 16 жилийн хугацаанд тэндээ хөвж явахад хүргэдэг. Дээшээ тэнгэр хол, “доошоо далай гүнзгий” байдалд орсон Цүкүрү арай ч “живээд” үхчихэлгүй байж байтал ноён Саарал гарч ирэн, аврагдах итгэл найдварын гал асаж байтал өнөөх нь ч гэсэн үг сүггүй нэг л өдөр алга болж Цүкүрүд “Би угаас “өнгө”-гүй хоосон, зан чанаргүй хүн, хүмүүс үүнийг минь мэдээд намайг хэзээ нэгэн цагт орхин одох нь цаг хугацааны асуудал, иймээс би найз нөхөдтэй байх хувьгүй хүн” гэсэн сэтгэгдэл үлдээж, хүйтэн далайд нь хөсөр хаяад зогсохгүй, хөлд нь бүр “зангуу” зүүж орхидог. Харин Сара энэ сэтгэл зүйн байдлыг олж харан, өнгөрсний далай руугаа зоригтой шумбан орж, тэрхүү зангуугаа таслахгүй бол, Цүкүрү өөрийнх нь ч тэр, хэний ч тэр завинд гарч аврагдаж чадахгүй гэдгийг ойлгуулснаар Тазаки Цүкүрүгийн амьдралд эргэлт гардаг. Тэрээр өөрийн “хориг таамаг”-аа үнэн эсэхийг мэдэхээр эргэлийн он жилүүдийг ардаа үлдээн үнэн мөний эгээрэлд морддог. Үнэнийг хайх аяны эцэст Цүкүрү өөрийгөө “өнгөгүй”, хоосон нэгэн биш, найз нөхөд нь тэгж үзээд өөрийг нь хаясан юм биш гэдгийг ойлгон ухаарснаар “хориг таамаг” зангуугаа тасалж, зожигрол ганцаардлын хүйтэн далайгаасаа хэн нэгний завин дээр гарч аврагдахад эрх чөлөөтэй болно. Гэвч зохиолын баатар маань тэрхүү ганцаардлын далайгаасаа арайхан гарчхаагүй, өөрийг нь өнгөрснөөс чөлөөлсөн Сара бүсгүйн завинд суухыг хүсэж мөрөөдөн, найдлага тавин хөвсөөр үлэж буйгаар ном дуусна Аз жаргалтай төгсгөл биш ч, төгс төгсгөл.

            Миний бодлоор зохиолчийн гол дэвшүүлсэн санаа энэ л байсан болов уу: Таны амьдрал өнөөдрийн дуу хоолой биш өнгөрсний цуурай юм биш биз? Та жинхэнэ өөрийгөө биш өрөөлийн толинд харсан нөлөөтэй дүрсээ харж, сонсож яваад байгаа юм биш биз дээ? Өөрийгөө өнгөрсний дөнгөнөөс чөлөөлж өнөөдрөөрөө амьдар, “таамаг хориг”-ийн хүлээсээ тас татаж хүссэн зүгтээ эрх чөлөөтэй яв, бусдын хөлд чинь зүүж орхисон зангууг авч хаян өөрийнхөөрөө эрх чөлөөтэй амьдар. 

Миний амьдралд тохиолдсон үүн шиг нэг маш ойлгомжтой нэгэн жишээг би хуваалцъя л даа:

            Бага балчир өсвөр насандаа би халаасны мөнгөөр маруухан, маруухан ч гэж халаасны мөнгөгүй явдаг, ядуу хүүхэд байлаа. Азаар анд нөхөдтэй байхад мөнгө хэрэггүй. Гэхдээ заримдаа мөнгөний хэрэг гарна, тэр үед нөхөд маань намайг найзын сэтгэлээр даахад хүрнэ. Мөнгөгүй дээрээ, найзгүй бололтой биш дээ ямар, би ч найзын хувиар даалгуулаад л явна. "Зуун төгрөгтэй байснаас зуун найзтай байсан нь дээр" гэдэг бичигдээгүй хууль, гэвч "Хэнд алт байна тэр дүрмийг гаргана" гэдэг ч бас бичигдээгүй хууль. Харин бичигдээгүй хууль хамгийн сайн мөрдөгдөнө. Иймээс аливаа иймээ тиймээ, ингэе тэгье гэсэн шийдвэр гаргалтанд миний санал ерөнхийдөө үл хэрэгсэгдэнэ.

            Энэ явдал он жил давтагдаад ирэхээр гэнэн жаал өөрийгөө бусадтай эрх тэгш биш, бусдаас доогуур, амьдралд гол дүр биш, туслах дүр гэж ухамсаргүйгээр мэдэрч, сэтгэж эхэлнэ. Насан туршдаа энэ сэтгэлгээнд хүлэгдэн амьдарвал түүнээс харамсалтай юм гэж юу байх вэ.

            Энэ мэтчилэн бидний амьдралын mind set буюу сэтгэлгээ, хандлага болоод  дадал зуршил, хэвшил ухаан суугаагүй гэнэн томоогүй үед цаг үе, өссөн орчин, гэр бүлийн хүмүүжил, найз нөхдийн хүрээлэл дунд суудаг. Тэгэхээр бидний одоогийн байдал цэвэр бидний хүсэл эрмэлзэл, шийдвэр сонголтын үр дүнг гэвэл ойлгомжтой өрөөсгөл юм аа. Муракамигийн өнгөрсөндөө ээрэгдэн, түүнээсээ салж ядан байгаа дүрүүд бидэнд үүнийг л хэлэх гэж оролдоод байх шиг надад санагдаж байна.

            Энэ номд гурван зохиолчийн хариултыг нь өгөөгүй гурван оньсого байдаг. Нэг нь Цагаан яагаад найз нөхдийн харьцаагаа дэнчинд тавин, Цүкүрүг хэлсээр гүтгэж, түүнийг “үймрэхгүй зохицол нийлэмжтэй” бүлгэмээсээ хөөхийг шаардав? Эцэст нь яагаад тийм гунигтай амьдарч байгаад гучин насандаа хэнд хөнөөлгөв? Миний бодлоор Цагаан номд гардагчлан Токиод очоод ирэхдээ үнэхээр хүчиндүүлж, хүүхэд олсон. Гэхдээ таньдаг хүндээ хүчиндүүлсэн. Энэ нь энэ ичгүүр, шившиг эмзэг, эрхэмсэг, эрх танхи Цагааны хувьд найз нөхдөөсөө хав дараад, ганцаараа давж чадахааргүй хар толбо байсан. Иймээс үүнийгээ тэдэнд, ялангуяа Хард хэлснээр энэ бүхнийг давах хэрэгцээ түүнд байсан. Гэвч тэрээр бурууг өөртөө авахыг хүсээгүй, түүндээ болоод хамгийн боломжтой хувилбар болох Цүкүрүд чихэж орхисон. Найз нөхөд нь үүнийг битүүхэн гадарласан ч тухайн үеийн нөхцөл байдалд захирагдан, Цүкүрүг золигт гаргасан. Энэ бүхний эцэст Цагаан сэтгэл зүйн хувьд сэхээ авч чадалгүй, амьдралд гундан явсаар, сүүлд нь хүний гарт хөнөөгдөж байна. Энэ миний л хувилбар шүү.

            Хоёрдох оньсого бол. Ноён Ногоон буюу Мидорикава. Тэр хэн гээч байв? Тэр юу өгүүлэв?

            Гурав дахь нь гэр лүүгээ хоёр долоо хоногоор яваад ирнэ гэсэн Ноён Саарал буюу Хайда яагаад Цүкүрүг ямар ч сэжүүр таамаггүй орхин хаяад, хааш одов? Энэ бүгдийг уншигчид өөр өөрсдийнхөөрөө тайлах биз ээ? Харин уншсан хүмүүс хэрхэн тайлснаа хуваалцвал баярлана шүү.

"Дотоод тэнгис"-ийн эрэг дээр

Энэ номыг өнөөдөртэй нийлээд дөрөв дэхээ уншиж байна. Том цонхныхоо наранд уншаад сууж байсан чинь охин дүү минь ирээд хажууд суух юм. Тэгснээ "Ах аа, хамгийн гоё шүлгийг нь уншаад өгөөч" гэж байна. Би хэд хэдэн шүлэг уншиж өглөө (Уул нь бүгдийг нь уншаад өгчихмөөр байсан ч). Манай дүү "Хөөх, пөөх л, яасан гоё юм бэ л" гээд л уулга алдаад байх юм. Тэгсэн сүүлдээ яагаад ч юм хоолой чичирч зангираад  үргэлжлүүлж чадахгүйд хүрлээ. Би тэнгис далайг үзэж байгаагүй л дээ (мэдрээгүй л дээ). Гэхдээ хэзээ нэгэн цагт эрэг дээр нь зогсохдоо хоолой минь яг ингэж зангирахыг л мэдэж байна. (Жич:Шүлгийг нь зөвшөөрөлгүй блогтоо тавьсанд уучлаарай, Дэлгэрмаа яруу найрагч аа)

ҮНЭН, ЭР ЗОРИГ Расул Гамзатовын "Миний Дагестан" номооc

"Untrue by inch untrue by mile."

АВАРЧУУДЫН ЯРИЛЦАХ НЬ. Үеийн үед үнэн худал зэрэгцэн явж байна. Үеийн үед хэн нь хэрэгтэй тустай, хүчтэй, болохоо маргаж байна. Худал өөрийгөө хэлнэ. Үнэн өөрийгөө хэлнэ. Ийнхүү маргаан үл тасарна.

Нэгэнтээ тэр хоёр орчлонгоор явж асуухаар шийджээ. Худал түрүүлэн тахир нарийн зөргөөр гүйж завсар заальхай бүрээр шагайн цоорхой бүрээр үнэрлэж догол бүрээр орж явжээ. Үнэн толгойгоо бардам өргөж гагцхүү өргөн шулуун замаар алхалжээ. Худал цаг ямагт хөхөрч, үнэн нь бодлогошрон цаг ямагт гунигтайяа байжээ.

Тэд янз бүрийн замаар явж олон хот, айлаар орж, хаан, яруу найрагч, ван, шүүгч, наймаачин, төлөгч, энгийн хүн ардтай уулзжээ. Худал очсон газар хүмүүс чөлөөтэй амар байв. Тэд нэг нэгнээ харж инээж тэр агшиндаа бие биенээ мэхлэвч таатай янзтай агаад бие биенээ мэхэлж буйгаа мэдэж байв. Худал хэлж бие биенээ мэхэлж буйдаа тэд цухалдсан юмгүй зоригоор хөнгөн ажээ.

       Үнэн очсон газар хүмүүс царай барайж нэг нэгнээс харцаа зайлуулж зовхио буулгана. Үнэний төлөө хүмүүс чинжаалаа шүүрч гомдсон нь гомдоосонтойгоо тэмцэж, наймаачид руу худалдан авагчид дайрч, энгийн хүмүүс хаан руу, хаан нь шаг хаан руу довтолж, эр нь эхнэр болоод эхнэрийнхээ нууц амрагийг алж цус урсан байв.

       Учир иймээс ихэнх хүн худалд ийн өгүүлрүүн:

       -Биднээс бүү холд! Бидэнд чи сайн нөхөр! Чамтай байхад бид амар хялбар амьдарна. Харин үнэн чи бидэнд гагцхүү зовлон болж байна. Бодох хэрэгтэй. Сэтгэл зовох хэрэгтэй. Шаналах хэрэгтэй. Тэмцэх хэрэгтэй. Гэхдээ чамаас болж залуу дайчид, яруу найрагч, эр цэрэг амь алдсан нь цөөдлөө гэж үү?
            -За, ямар байна. Би илүү хэрэгтэй, тустай байгаа биз дээ? Бидний орсон айл болгон чамайг бус намайг талархаж байна гэж үнэнд худал нь егүүлэв.

       -За, төвхнөсөн олон газраар бид орлоо. Одоо оргил дээр гаръя. Явж хүйтэн тунгалаг булаг, өндөр уулын нугад ургадаг цэцэгс, мөнхөд цайран гялбагч цаснаас асууя.

       Оргил дээр түмэн жилийн түүх буй. Тэнд баатарчуул, яруу найрагч, цэцэд, гэгээнтэн олны бодол дуу, гэрээс, мөнхийн үнэн үйлс зүтгэл буй. Оргил дээр гагцхүү орчлонгийн энэ өчүүхэн хөл үймээнээс үл айгч мөнхийн үйлс амьдардаг юм.

       -Би тийшээ явахгүй гэж худал хариулжээ.

       -Өндрөөс чи тэгээд айж байна уу? Тиймээ, нам дор газар зөвхөн хэрээ шувуу шаваарч хамгийн өндөр уулнаас өндөрт бол бүргэд шувуу дүүлдэг шүү дээ. Хэрээ байх нь бүргэдээс илүүтэй гэж чи үзэж байна гэж үү? Чиний айгаад байгааг чинь мэдэж байна! Чи ерөөс аймхай юм. Дарс бялхсан хуримын ширээний ард чи маргаж байхаас бус чинжаал харшиж хангинасан хашаан дотор гарахаас чи айж байна.

       -Чиний тэр өндрөөс би айхгүй. Гэвч тэнд чинь хүмүүс байхгүй болохоор би тэнд чинь очихын хэрэггүй. Хүн оршдог энэ нам дор газар би эзэгнэнэ. Би хүмүүсийг бүгдийг нь захирна. Хүмүүс цөм миний харьяат. Гагцхүү миний эсрэг хэдхэн тооны зоригтон зүрхлэн зогсож чиний зам, үнэний замаар орж байна. Тийм хүмүүс хуруу дарам цөөн юм.

       -Тиймээ, цөөхөн! Гэхдээ тэр хүмүүсийг баатарчууд гэдэг юм. Тэдний тухай яруу найрагчид шилдэг дуугаа зохиодог юм.

     ЦОР ГАНЦ ЯРУУ НАЙРАГЧИЙН ТУХАЙ ШОГ ҮГ.

       Энэ шог үгийг надад Абуталиб ярьсан юм. Нэгэн хаант улсад маш олон яруу найрагч байжээ. Тэд айлаар хэсэж дуугаа дуулдаг байлаа. Зарим нь хийл, зарим нь хэц, зарим нь чонгуур, зарим нь зурна хөгжмөөр хөгжимдөнө. Хаан ажил үйл эрхлээгүй буюу эсвэл авгай нараасаа чөлөөтэй байсан цагтаа яруу найрагчдын дууг сонсох дуртай байжээ.

       Нэгэнтээ өөрийн шударга бус харгис шунахай явдлын тухай дууг хаан сонсоод хилэгнэж, хараалын дуу зохиосон яруу найрагчийг олж хааны ордонд авчрахыг зарлиг болгожээ.

       Тэр дуу зохиогчийг олж чадсангүй. Тэгээд бүх яруу найрагчдыг барь гэж түшмэл, даамлууддаа тушаажээ. Алс хавцгай, уулын зөрөг, зам, айл бүрээр хааны харгалзагчид анч ноход адил давхилджээ. Дуу зохиож дуулсан бүхнийг тэд барьж ордны шоронд хорьжээ. Өглөөгүүр хаан баригдсан яруу найрагчдын өмнө гарч:

            -За одоо хүн бүр надад өөрийнхөө нэг дууг дуулж өг гэжээ.

            Бүх яруу найрагч ээлжээр дуу дуулж хааны цэцэн оюун, сайхан сэтгэл, үзэсгэлэнт эхнэрүүд, аугаа их хүчин чадал, алдар нэрийг магтжээ. Газар дэлхий дээр урьд өмнө ийм их шударга хаан ер байгаагүй гэж тэд дуулжээ.

            Яруу найрагчдыг хаан суллан явуулсаар байлаа. Эцэст нэг ч дуу дуулаагүй гуравхан яруу найрагч шоронд үлджээ. Тэр гурвыг шоронд нь үлдээсэнд хаан тэднийг мартжээ гэж хүмүүс боджээ.

            Гагцхүү гурван сарын дараа хаан тэр хоригдлуудад ирж:

            -За одоо та нар тус тусдаа өөрийнхөө зохиосон нэг нэг дууг дуулж өг гэжээ.

            Тэдний нэг нь тэр даруй дуу дуулж хааны тунгалаг оюун, сайхан сэтгэл, үзэсгэлэнт эхнэрүүд, аугаа их хүчин чадал, алдар нэрийг нь магтжээ. Газар дэлхий дээр урьд өмнө ийм их хаан байгаагүй гэж тэр дуулжээ. Тэгээд тэр дуучинг суллажээ. Дуулах дургүй нөгөө хоёрыг нь талбайд бэлдсэн түүдгийн зүг аваачив.

            -Одоо та нарыг галд шатаана. Надад ямар нэг дуу дуулж өг гэж эцсийн удаа хэлж байна хэмээн хаан өгүүлэв.

            -Тэр хоёрын нэг нь тэссэнгүй, дуу Дуулж хааны тунгалаг оюун, сайхан сэтгэл, үзэсгэлэнт эхнэрүүд, их хүчин чадал, алдар нэрийг магтжээ. Газар дэлхий дээр урьд өмнө ийм аугаа шударга хаан ер байгаагүй гэж тэр дуулжээ. Тэр дуучинг мөн суллажээ. Дуулах дургүй эцсийн зөрүүд нэг нь үлджээ.

            -Үүнийг шонд хүлж, галд гэж хаан тушаажээ.

            Шонд хүлээстэй яруу найрагч гэнэтэд эл бүх түүх эхэлсэн мөнөөх шударга бус, харгис, шунахай хааны тухай дууг дуулжээ.

            -Үүнийг бушуухан тайлж галаас ав. Өөрийн орны цор ганц яруу найрагчаа алдахыг би хүсэхгүй байна гэж хаан хашгирчээ.

            -Тийм яруу найрагч цөөхөн байдаг шиг ухаантай энэрэнгүй хаан аль нэгэнтээ ер байдаг гэж үү хэмээн Абуталиб яриагаа төгсгөж билээ.

МИНИЙ ЭЦЭГ ЯРЬСАН НЬ. Ойр дотны хүмүүс нь нэгэнтээ аугаа их Шамилиас асуусан нь:

            -Гэгээнтэн минь хэлж соёрх, яагаад та шүлэг зохиож дуу дуулахыг хориглосон юм бэ?

            Шамиль хариулж хэлсэн нь:

            -Жинхэнэ яруу найрагч нь л үлдэг гэж тэгсэн юм. Жинхэнэ яруу найрагч бол яалаа ч гэсэн шүлгээ зохионо шүү дээ. Харин өөрийгөө яруу найрагч гэж нэрлэдэг хуурамч, зусарч, олз эрэгчид бол миний хориглосонд айж хулчийгаад дуугүй болох нь мэдээж юм. Тэгж тэд өөрийгөө болоод ард түмнийг хуурахаа болино гэжээ.

.................................................................................................................................................................................................................................................................................

            ДУРТГАЛ. Багад минь эцэг нэгэнтээ намайг ихэд залхааж билээ. Зодуулахыг би хэдүйн мартаад байсан боловч зодуулсан учраа одоо хүртэл би батад санаж явдаг.

            Өглөөгүүр би сургуульдаа очих гэж буй мэтээр гэрээсээ гарлаа. Үнэндээ гудамжны булан тойроод эргэж өөр нэгээр тойрон тэр өдөр сургуульдаа очсонгүй. Гудамжны хүүхдүүдтэй орой болтол тэвэг өшиглөв. Ном ав гэж эцэг хэдэн төгрөг надад өгснийг тоглоомд зориулж орчлонгийн хамаг юмыг мартав. Мэдээжээр мөнгө төдөлгүй дууссанд хаанаас мөнгө олох билээ гэж бодлоо. Хор шартай тоглоомоор тоглоод сүүлчийн сохор зоосоо алдах үед дахиад тавхан мөнгө олдоосой, тэгвэл дахин тоглож алдсанаа буцааж аваад бүр ч бас хожчих юмсан гэж бодогдоно. Хожмоор ч санагдана. Надад мөн тийм бодол төрж хэдхэн бутархай мөнгө л олдвол би хожчихмоор санагдлаа.

            Хамт тоглож байсан хүүхдүүдээсээ би зээл гуйлаа. Хэн нь ч надад өгсөнгүй. Тоглоомын үед хожигдсон хүнд зээл өгвөл өөрөө бас хожигдоно гэсэн үг байдаг байлаа.

            Би арга оллоо. Хот айлын бүх гэрээр орж маргааш бөхчүүл ирнэ, тэгээд намайг тэдний ирэхэд зориулж мөнгө цуглуул гэж даалгалаа гэж ярив.

            Айлуудын үүдээр шиншлэн гүйж яваа өлссөн золбин нохой юу олдог билээ. Эсхүүл зодуулна, эсхүүл яс олно. Надад ч мөн зарим нь өгч, зарим нь дургүйцлээ. Мэдээжээр эцгийн минь нэрийг бодохдоо өгч байсан биз.

            Хот айлыг хэсэж дуусаад олсноо тоолж үзвэл дахии тоглож болохоор байлаа. Гэтэл мөнөөхөн зовж байж олсон мөнгө тийм ч удсангүй. Түүнээс гадна тоглож байх үед мөлхөх хэрэг гарч байлаа. Өдрийн дотор миний өмд цоорч өвдөг минь ч шалбарлаа.

            Түүнээс гадна гэрийнхэн ч мэдчихээд намайг хайж том ах нар маань айл айлаар орж намайг хайж, бөхчүүл ирнэ гэж надаас сонссон хот айлынхан чухам хззээ ирэхийг нь мэдэх гэж манайх руу цувран байжээ. Нэг үгээр хэлбэл, намайг гэрт минь чихдэж аваачихаас бүр өмнө миний бүх адал явдал тэдэнд илэрхий болсон байв.

            Тийнхүү би эцгийн шүүлтэнд оров. Орчлон дээр миний хамгийн их айдаг юм энэ шүүлт билээ. Намайг эцэг хөлөөс толгой хүртэл ажиглав. Сакля байшингийн цонх бөглөсөн өдөн дэр адил миний хавдсан хавдсан өвдөг цоорхойгоор цухуйна.

            -Энэ юу юм бэ гэж эцэг тайван дүртэй асуув.

            -Өвдөг гэж хэлээд би цоорхойг гараар таглахыг оролдов.

           -Өвдөг ч мөн л байна л даа. Яагаад ил гарчихсан юм бэ? Хаана өмдөө урсанаа хэл гэв.

           Тэр хагархайг би дөнгөж л сая харж буй мэтээр өмдөө харав. Худалч аймхайчуулын сэтгэл зүй хачин ажээ. Худал хэлэх нь инээдэмтэй агаад ямар ч ашиггүй гэдгийг том хүмүүс цөм мэддэг хэдүй боловч шууд үнэн хариулахаас эцсээ хүртэл зайлж эсэн бусын юм санаанаасаа зохиож хэлдгийг яана.

          Эцгийн хоолойноос догшин аялгуу гарч эхэллээ. Өрхийн тэргүүлэгчийн занг мэдэж гэрийнхэн намайг хамгаалах гэж яарав. Гэтэл эцэг тэднийг занаж холтгоод ахин асуусан нь:

            -За тэгээд яагаад чи өмдөө урсан юм бэ?

            -Сургуульд... хадаасанд өлгөгдөөд...

            -Юу, юу гэнээ, дахиад хэл.

            -Хадаасанд.

            -Хаана?

            -Сургуульд.

            -Хэзээ тэр бэ?

            -Өнөөдөр гэж би хариулав.

            Эцэг гараа далайж хацрыг минь алгадаад,

Өмдөө яаж урснаа одоо хэл гэв.

            Би дуугүй байв. Эцэг нөгөө хацрыг минь дахин алгадаж,

            -Одоо хэл гэв.

            -Би уйллаа.

            -Дуугаа тат гэж эцэг зандраад ташуур авахаар сарвайлаа.

            Би уйлахыг болив. Эцэг ташуураа далайж, юу болсноо одоо чи цөмийг хэлэхгүй бол ташуурдана гэв.

            Сур нь чулуу шиг хатуурсан тэр ташуурын амтыг би мэдэх билээ. Үнэнээс айхаас тэр ташуураас айх нь хүчтэй тул хийсэн хэргээ би өглөөнөөс эхлээд дэс дараалан тоочлоо.

            Шүүж дууслаа. Гурван өдөр би бие хачин явлаа. Гэрт ч тэр, сургуульд ч тэр амьдрал байдгаараа л байх шиг байлаа. Харин сэтгэл минь нэг л гонсгор. Эцэг надтай ярилцана гэж би мэдэж байлаа. Би ч гэсэн тийнхүү ярилцаасай гэж илүү их хүсэж бүр ч хүслэн болж байв. Эцэг надтай ярих ер дургүй учир тэр хэд хоногт би хамгийн зовуурьтай явлаа.

            Гурав дахь өдөр надад эцэг чинь дуудаж байна гэж хэллээ. Эцэг намайг дэргэдээ суулгаад толгойг минь илбэн сургуульд юу зааж байгаа болоод би ямар дүн авч байгааг асуулаа. Тэгээд гэнэт ийн асууруун:

            -Яагаад би чамайг зодсон гэж бодож байна гэв.

            -Мэдэж байна гэж би хариулав.

            -Чиний бодлоор бол юунаас болсон бэ?

            -Мөрийтэй тоглосноос болсон гэж би хэлэв.

          -Тэрнээс болоогүй. Бидний хэн нь ч багадаа мөрийтэй тоглож байсан. Би ч тоглож байсан, чиний ах нар ч тоглож байсан гэхэд нь би,

            -Өмдөө урснаас болсон гэж хэлэв.

            -Өмдөө урснаас болоогүй. Бидний хэн нь ч багадаа өмд цамцаа урж байсан шүү дээ. Толгой тархи маань л бүтэн үлдсэн нь яамай. Чи ямар зөрөг дагаж явдаг охин биш дээ гэж аав хэллээ.

            -Тэгвэл сургуульдаа очоогүйгээс болсон гэж би хэллээ.

          -Тийм ээ, энэ чинь чиний ихээхэн алдаа болж тэр өдрийн чиний хамаг буруу гэм түүнээс эхэлсэн. Үүнээс гадна мөн чиний өмдөө урсан, мөрийтэй тоглосонд чинь загнах хэрэгтэй юм. Адаглаад би чиний чихийг мушгилгүй яахав. Хүү минь би чиний худал хэлсэнд чинь болж зодсон шүү дээ. Худал хэлнэ гэдэг алдаа биш, тохиол биш, лавширч болох зан араншингийн тэмдэг. Энэ бол чиний сэтгэл санааны чинь талбайд байгаа аймшигт хог ургамал. Тэр хог ургамлыг цагт нь үндсээр нь авч хаяхгүй бол сайхан үр тариа ер ургах зайгүй болж хамаг талбайг чинь тэр хог ургамал эзэлнэ. Худал хуурмагаас аймшигтай юм энэ орчлонд ерөөс байхгүй. Худал хуурмагийг хөөж зодож болохгүй. Дахиад чи надад худал хэлбэл би чамайг ална. Энэ мөчөөс эхлээд чи зөвхөн үнэнийг ярьж яваарай. Тахир тахыг ч тахир тах гэж хэлж, домбоны тахир бариулыг чи домбоны тахир бариул гэж хэлж, муруй модыг муруй мод гэж хэлж яваарай. Ойлгов уу? гэв.

            -Ойлголоо гэж би хэлэв.

            -Тэгвэл яв гэж эцэг хэллээ.

Хэзээ ч худал хэлэхгүй гэж би дотроо тангараг тавиад гарав. Түүнээс гадна эцэг надад хичнээн хайртай ч гэсэн ямар нэг хэрэг тохиолдоход хэлсэн үгэндээ хүрч намайг ална гэдгийг би мэдэж байлаа.

            Олон жилийн дараа би энэ түүхийг нэгэн нөхөртөө ярилаа.

            -Яаж чи энэ өчүүхэн, энэ ялихгүй худал хэлснээ одоо хүртэл мартдаггүй байна гэж найз маань дуу алдав.

            -Худал бол худал, үнэн бол үнэн шүү дээ. Худал үнэнд том бага гэж байхгүй. Үхэл гэж байдаг, амьдрал гэж байдаг. Үхэл ирэхэд амьдрал үгүй болно. Харин амьдралын амьсгаа тасраагүй байвал үхэл арай л ирээгүй байгаа хэрэг. Үхэл, амьдрал зэрэгдэн оршиж чадахгүй. Нэг нь нэгийгээ устгадаг. Үнэн худал мөн тийм.

            Худал гэгч гутамшиг, шавхай, угаадас. Үнэн гэгч сайхан үзэсгэлэн, гялалзах өнгө, цэлмэг тэнгэр. Худал гэгч аймхай зан. Үнэн гэгч эр зориг. Нэг бол энэ нь нэг бол нөгөө нь байхаас биш дундаж гэж байж болохгүй.

...................................................................................................................................................................................................................................................................             Зөвхөн худал л ял зэмлэлгүй үлдэж байсан биш үү! Үнэнийг л шийтгэж байсан биз дээ? Чухамхүү үнэний тулд хүмүүс зовж, чухамхүү үнэний төлөө тэмцсэн тэдний толгой дээгүүр ташуур исгэрч байсан жишээ түүхэнд зөндөөн биз дээ?!

     Үнэн үгнээс татгалзахгүй гэж багадаа би мөн л ихээхэн эр зориг гаргадаг байлаа. Татгалзчихвал сэтгэл амардаггүй, ёстой нэг хамгийн аймшигтайгаар санааны зовлон эдэлдэг байлаа.

            Эр зоригтон өөрийн итгэлээ өөрчилдөггүй юм. Дэлхий эргэдэг гэж тэд мэднэ. Нар дэлхийг тойрдоггүй, дэлхий нарыг тойрдог гэдгийг тэд мэднэ. Шөнийн дараа гарцаагүй өглөө болж, дараа нь өдөр, тэгээд шөнө болно гэдгийг тэд мэднэ. Өвөл хавраар солигдож, тэгээд тунгалаг зун болно...

            Эцсийн эцэст нинжин сэтгэлийн ташуур, нэр төрийн ташуур, үнэний ташуур тэрхүү худал хуурмагийг мохоох болж хэзээ худал хуурмаг нь үнэнийг ялж дийлэхгүй болох амой.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................